Chính sách tài khóa là gì? Tác động của Fiscal policy như thế nào?

Chính sách tài khóa là gì? Đây là công cụ điều tiết kinh tế do chính phủ ban hành, nhằm thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Mỗi quốc gia đều cần chính sách này để ứng phó linh hoạt với biến động kinh tế. Khi nền kinh tế suy thoái, chính phủ thường áp dụng chính sách tài khóa mở rộng và ngược lại. Vậy đâu là những đặc điểm nổi bật của chính sách tài khóa và nó ảnh hưởng ra sao đến nền kinh tế? Cùng sanforex khám phá qua nội dung sau nhé.

Chính sách tài khóa là gì?

Chính sách tài khoá có tên tiếng anh là Fiscal policy, đây là công cụ về chính sách kinh tế do Chính phủ thực thi bằng những biện pháp thay đổi về chi tiêu và thuế, để tác động đến quy mô của nền kinh tế đang hoạt động của đất nước, hoặc đẩy mạnh tăng trưởng ở trạng thái bình thường hoặc điều chỉnh nền kinh tế quay lại vị trí cân bằng khi rơi vào giai đoạn suy thoái hoặc tăng trưởng quá mức.

Chính sách tài khóa vẫn rất quan trọng đối với nền kinh tế hiện tại

Xét về lý thuyết thì khi tăng chi và giảm thuế thì mức tổng cầu sẽ được tăng lên với hiệu ứng “nhân tử” (hay còn gọi là economic multiplier), từ đó kéo theo tỷ lệ làm việc cũng sẽ gia tăng để đáp ứng đủ với tỷ lệ tăng của tổng cầu, làm cho thu nhập quốc dân cũng gia tăng. Do đó khi mức hoạt động của nền kinh tế quá cao thì Chính phủ có thể giảm chi và tăng thuế để đẩy tổng cầu giảm xuống.

Mục tiêu mà chính sách tài khoá hướng tới là làm giảm quy mô dao động của sản lượng khi ở chu kỳ kinh doanh, kéo theo việc phải có sự tham gia của Chính phủ để điều chỉnh nền kinh tế vận hành.

Lưu ý: Chính sách tài khoá chỉ có Chính phủ mới đủ quyền hạn để thực thi, những cấp chính quyền ở địa phương sẽ không thể ban hành chính sách này.

Có những loại chính sách tài khoá nào?

Chính sách tài khoá hiện tại đang có 2 loại là chính sách tài khoá thắt chặt và chính sách tài khoá thâm hụt. Trong đó:

• Chính sách tài khoá thâm hụt còn được gọi là chính sách tài khoá mở rộng nhằm hỗ trợ sự gia tăng về tổng cầu, qua đó mà sản lượng từ nền kinh tế cũng được cải thiện và phát triển hơn. Chính sách trên được triển khai vào thời điểm khi nền kinh tế suy thoái, tỷ lệ tăng trưởng ở mức chậm hoặc không tăng trưởng, tỷ lệ người thất nghiệp tăng cao lúc đó, Chính phủ sẽ đẩy mạnh việc chi tiêu của Chính phut hoặc giảm thuế.
• Chính sách tài khoá thắt chặt được triển khai để làm giảm tổng cầu và sản lượng của nền kinh tế cũng sẽ giảm xuống. Chính sách trên được triển khai vào thời điểm mà nền kinh tế mất đi sự cân bằng hay phát triển quá nhanh, lạm phát ở mức cao. Thời điểm đó, Chính phủ sẽ giảm chi tiêu Chính phủ và tăng thuế.

Các loại chính sách tài khóa đang được được sử dụng thường xuyên nhất

Chính sách tài khoá sẽ kết hợp với chính sách tiền tệ để phát huy được hiệu quả tối đa. Thông thường, để tối đa hoá hiệu quả của chính sách tài khóa thì nó sẽ được kết hợp cùng chính sách tiền tệ.

Chức năng của chính sách tài khóa là gì trong điều tiết thị trường?

Không chỉ đóng vai trò ổn định chu kỳ kinh tế, chính sách tài khóa còn là phương tiện để điều phối nguồn lực, duy trì mức sản lượng tiềm năng và kiểm soát các rủi ro hệ thống. Vậy cụ thể, các chức năng trọng yếu trong điều tiết thị trường của chính sách tài khóa là gì?

Công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế

Chính sách tài khóa đóng vai trò như một công cụ điều hành vĩ mô quan trọng, cho phép chính phủ can thiệp trực tiếp vào hoạt động kinh tế thông qua điều chỉnh các chỉ số như thuế suất, chi tiêu công và cân đối ngân sách.

Bằng cách tác động đến tổng cầu, chính sách tài khóa tạo ra hiệu ứng lan tỏa tới toàn bộ chuỗi giá trị kinh tế.

Cơ chế hiệu chỉnh thất bại thị trường

Ngoài vai trò định hướng tăng trưởng, chính sách tài khóa còn đóng vai trò then chốt trong việc điều phối dòng chảy tài sản và thu nhập giữa các nhóm dân cư thông qua hệ thống thuế và chi tiêu ngân sách. Điều này góp phần làm giảm bất bình đẳng kinh tế và thiết lập một mặt bằng phân phối thu nhập bền vững hơn..

Công cụ phân phối và tái phân phối tổng sản phẩm quốc dân (GNP)

Một trong những chức năng cốt lõi của chính sách tài khóa là điều chỉnh lại cơ chế phân phối tổng sản phẩm quốc dân nhằm đạt được sự công bằng và phát triển bền vững.

Thông qua việc thiết lập các công cụ thuế suất luỹ tiến hoặc hỗ trợ tài chính có chọn lọc, chính phủ có thể can thiệp vào phân phối thu nhập, cơ hội tiếp cận dịch vụ và nguồn lực đầu tư giữa các ngành nghề và nhóm kinh tế khác nhau.

Ảnh hưởng của chính sách tài khoá

Chính sách tài khoá đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc vận hành nền kinh tế của một quốc gia, nó ảnh hưởng đến nền kinh tế bởi 4 nhân tố sau:

• Ở điều kiện thông thường, chính sách tài khóa hỗ trợ cho nền kinh tế tăng trưởng một cách vượt trội thông qua hoạt động điều chỉnh tổng cầu tăng lên, nếu nền kinh tế bị suy thoái hay phát triển vượt mức thì sẽ điều chỉnh cho tổng cầu giảm xuống để đưa nền kinh tế trở lại trạng thái cân bằng.
• Chính phủ sẽ có hai công cụ hỗ trợ trong việc phân bổ những nguồn lực kinh tế hiệu quả hơn: Thuế và chi tiêu Chính phủ. Qua đó, Nhà nước sẽ tập trung hơn vào hoạt động phát triển những ngành nghề trọng tâm mà quốc gia cần phát triển.
• Thực hiện đúng chức năng là phân phối cùng tái phân phối tổng sản phẩm quốc (GNP), cơ hội, những rủi ro từ thị trường, điều chỉnh và phân phối thu nhập, tài sản,… thiết lập xã hội ổn định, một môi trường an toàn đối với việc tăng trưởng cũng như đầu tư và phát triển.
• Thực thi theo mục tiêu chính là làm cho nền kinh tế phát triển và tăng trưởng, đất nước sẽ ngày càng hưng thịnh và vươn cao hơn nữa.

Các ảnh hưởng chính của chính sách tài khóa đến toàn bộ hệ thống kinh tế toàn cầu

Thách thức trong việc triển khai chính sách tài khóa là gì?

Có thể thấy được chính sách tài khoá vẫn còn những mặt hạn chế nhất định như:

• Thời gian để hoàn chỉnh một chính sách tài khoá và ban hành nó là rất lâu, Chính phủ phải triển khai nghiên cứu, sắp xếp dữ liệu, thống kê và tiến hành phân tích những sự thay đổi về tổng cầu bằng dữ liệu, tiếp đó phải tốn thêm thời gian cho chính sách được hoàn thiện, sau đó phải đợi hiệu quả mà chính sách đem đến như thế nào.
• Có khả năng sẽ không đem lại hiệu quả, vì Chính phủ sẽ khó biết được quy mô cụ thể mà chính sách có thể tác động bởi các điều chỉnh chi tiêu đến nền kinh tế, chính sách được đưa ra hoàn toàn được dựa vào dữ liệu cũ.
• Dễ xảy ra tình trạng lạm phát gia tăng, do khi nền kinh tế rơi vào suy thoái, sản lượng trên thực tế thấp, nhiều người thất nghiệp vì tỷ lệ sa thải cao đã làm cho ngân sách bị thâm hụt, chi tiêu từ chính phủ tăng cao sẽ dễ kéo theo lạm phát, thậm chí sẽ làm gia tăng nợ.

Sử dụng công cụ nào để thực thi chính sách tài khoá?

Để thực thi chính sách tài khoá có thể sử dụng 2 công cụ sau đây:

Chi tiêu chính phủ

Ở hoạt động chi tiêu của Chính phủ sẽ gồm 2 loại: chi chuyển nhượng và chi vào việc mua sắm hàng hoá và dịch vụ

Chi tiêu mua hàng hoá và dịch vụ là hoạt động mà chính phủ dùng ngân sách nhà nước để chi tiêu mua vũ khí, đạn dược, xây dựng công trình hạ tầng, cầu cống, đường xá, trả lương cho những cán bộ công nhân viên của Nhà nước…

Hoạt động chi mua trên sẽ ảnh hưởng đến tổng cầu trên tính chất số nhân, khi chi mua tăng thêm 1 đồng thì mức tổng cầu sẽ tăng lên hơn 1 đồng. Nhìn chung, hoạt động mua sắm của Chính phủ được xem là một công cụ tố để điều tiết mức tổng cầu.

Chi chuyển nhượng có nghĩa là một khoảng trợ cấp được chính phủ chi ra cho các đối tượng thuộc chính sách hộ nghèo, người già cô đơn mà không có nơi nương tựa cùng nhóm người dễ tổn thương ở xã hội… Chi chuyển nhượng ảnh hưởng đến tổng cầu thông qua việc ảnh hưởng vào thu nhập cùng tiêu dùng cá nhân. Khi mức chuyển nhượng tăng lên thì sẽ kéo theo tiêu dùng cá nhân tăng và từ đó mà tổng cầu cũng tăng.

Các công cụ hỗ trợ thực thi chính sách tài khóa hiệu quả nhất

Thuế

Hiện nay thuế cũng được chia ra làm rất nhiều loại nhưng 2 loại tiêu chuẩn là thuế gián thu (indirect taxes) và thuế trực thu (direct taxes).

Thuế trực thu là nhóm thuế sẽ đánh trực tiếp vào tài sản cũng như thu nhập của người đóng thuế như thuế TNDN, thuế đất, TNCN, thuế tài sản…

Thuế gián thu là nhóm thuế sẽ đánh gián tiếp vào những hoạt động sản xuất cùng tiêu dùng ở nền kinh tế thông qua việc ứng dụng vào giá trị của dịch vụ, hàng hoá, ví dụ như thuế xuất nhập khẩu, thuế GTGT…

Nếu mức thuế đánh cao thì thu nhập của công dân sẽ giảm, qua đó mức tiêu dùng cùng tổng cầu sẽ giảm theo và ngược lại. Có thể hiểu thuế cùng chi mua hàng hoá cùng dịch vụ ảnh hưởng đến tổng cầu theo hướng trái ngược nhau.

Mối liên hệ giữa tài khóa và tiền tệ trong quản lý ổn định kinh tế vĩ mô

Trong hệ sinh thái kinh tế vĩ mô, chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ luôn tồn tại mối quan hệ tương hỗ, có tính chất tác động qua lại, thậm chí mang tính điều phối chiến lược nếu xét trong khung thời gian ngắn hạn lẫn dài hạn.

Sự tương tác giữa chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ trong điều hành kinh tế vĩ mô

Tác động của chính sách tài khóa lên chính sách tiền tệ trong ngắn hạn và dài hạn

Ở góc độ ngắn hạn, chính sách tiền tệ thường bị chi phối bởi định hướng của chính sách tài khóa, thông qua các kênh dẫn truyền như cầu tiêu dùng, đầu tư công, hay tác động gián tiếp tới lãi suất danh nghĩa và kỳ vọng thị trường. Việc chính phủ mở rộng chi tiêu hoặc thay đổi cơ cấu thuế sẽ làm biến động tổng cầu, từ đó lan truyền ảnh hưởng lên mặt bằng giá cả, chi phí lao động và áp lực lạm phát.

Trong trung và dài hạn, độ bền vững của chính sách tài khóa đóng vai trò nền tảng trong việc duy trì hiệu lực của chính sách tiền tệ. Khi chính phủ duy trì thâm hụt ngân sách ở mức cao trong thời gian dài, cùng với tốc độ tích lũy nợ công tăng mạnh, sẽ gây xói mòn niềm tin vào tính ổn định tài khóa. Tình trạng này có thể gây ra những phản ứng bất lợi trên thị trường trái phiếu chính phủ, thị trường ngoại hối và làm giảm dư địa điều hành chính sách tiền tệ. Trong trường hợp xấu, sự mất cân đối tài khóa kéo dài có thể trở thành tác nhân dẫn đến khủng hoảng niềm tin, làm suy yếu hiệu quả chính sách tiền tệ, thậm chí tạo rủi ro hệ thống cho thị trường tài chính quốc gia.

Thêm vào đó, khả năng điều tiết cung cầu ngoại tệ trên thị trường của Ngân hàng Trung ương cũng bị ảnh hưởng khi các quyết sách tài khóa tạo ra sự biến động mạnh về cán cân thanh toán và luồng vốn quốc tế. Một cấu trúc thu chi ngân sách không hợp lý không chỉ làm méo mó cơ chế phân bổ nguồn lực mà còn đẩy hệ thống tài chính vào trạng thái rủi ro cao do mất cân đối dòng vốn.

Tác động ngược của chính sách tiền tệ đến cấu trúc tài khóa

Ngược lại, chính sách tiền tệ cũng có tác động nhất định đến khung tài khóa. Khi Ngân hàng Trung ương siết chặt chính sách tiền tệ thông qua việc nâng lãi suất điều hành hoặc thu hẹp cung tiền. Hệ quả thường thấy là cầu đầu tư suy giảm, sản lượng kinh tế co hẹp, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu ngân sách nhà nước. Đồng thời, biến động lãi suất cũng tác động đến giá trị của các công cụ nợ công, đặc biệt là trái phiếu chính phủ, gây ảnh hưởng đến cấu trúc nợ và hiệu quả ngân sách. Việc đồng nội tệ mất giá sẽ làm tăng gánh nặng nợ nước ngoài khi quy đổi, làm gia tăng áp lực tài khóa trong trung hạn.

Nói cách khác, giữa hai chính sách tồn tại mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau, trong đó bất kỳ điều chỉnh nào của chính sách tiền tệ hay tài khóa đều có khả năng gây ra hiệu ứng lan tỏa đến chính sách còn lại.

Dù được vận hành bởi hai cơ quan độc lập, chính sách tài khóa do Chính phủ chủ trì, trong khi chính sách tiền tệ thuộc quyền điều hành của Ngân hàng Trung ương. Nhưng trong thực tiễn điều hành nền kinh tế, việc phối hợp nhịp nhàng giữa hai chính sách là yếu tố then chốt để đạt được mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô và tăng trưởng bền vững. Sự đồng thuận về mục tiêu (ví dụ: kiểm soát lạm phát hoặc thúc đẩy tăng trưởng dài hạn), tính nhất quán trong quá trình thực thi và khả năng hỗ trợ, chia sẻ thông tin giữa hai bên là ba yếu tố cốt lõi cần được đảm bảo.

Kết luận

Vậy chính sách tài khoá là gì? Trong bối cảnh kinh tế hiện tại đang gặp nhiều trở lực cả trong lẫn ngoài nước, vai trò của chính sách tài khóa trở nên đặc biệt quan trọng khi Chính phủ tăng cường triển khai các biện pháp kích thích kinh tế. Với góc nhìn của nhà đầu tư, hiểu rõ mối quan hệ qua lại giữa các chính sách này sẽ giúp bạn đưa ra những quyết định đầu tư mang tính chiến lược hơn, phù hợp với chu kỳ vận động của nền kinh tế.

Trang Thái Hùng

Tôi là Trang Thái Hùng – tác giả của những bài viết trên ForexDictionary, với kinh nghiệm hơn 5 năm trong lĩnh vực đầu tư tài chính tôi muốn chia sẻ đến bạn đọc các kiến thức mà tôi đã tích luỹ được, vững kiến thức chọn được nơi đầu tư an toàn lợi nhuận khủng không còn là chuyện quá khó.